W dzisiejszych czasach trudno wyobrazić sobie życie bez książek, gazet i innych drukowanych materiałów. Jest to na tyle oczywiste, że mało kto próbuje dociekać jak wyglądałaby nasza cywilizacja bez tak powszechnego jak ma to dziś miejsce druku. Najbardziej przystającym do wynalazku Gutenberga określeniem jest „cicha rewolucja”. Przez wiele osób pozostaje niedocenionym, choć przy głębszym zastanowieniu można dojść do wniosku, że trudno sobie wyobrazić postęp naukowy i techniczny bez ruchomej czcionki.
Słowo POLIGRAFIA (poli- + gr. graphein ‘pisać’) wywodzi się z języka greckiego.
Jest dziedziną nauk technicznych i techniki. Zajmuje się procesami wytwarzania druków. Poligrafia jest szeroko rozumianym pojęciem w dziedzinie nauk, które reprezentuje. Obejmuje m.in. badanie i doskonalenie wyrobów, materiałów, procesów, urządzeń i metod reprodukcyjnych, opracowywanie nowych technologii, mechanizację i automatyzację procesów wykonywania form drukowych, drukowania i oprawiania odbitek – introligatorstwo. Poligrafią nazywa się również produkty przemysłu poligraficznego – przemysłowe wytwarzanie druków, które odbywa się w drukarniach, obejmuje reprodukcję oryginałów, składanie i przygotowywanie form drukowych, drukowanie i oprawianie odbitek. Współcześnie do wykonywania form drukowych wykorzystuje się systemy komputerowe; przy użyciu programów zw. edytorami tekstu odbywa się przetwarzanie tekstów wg przyjętych zasad edytorskich i poligraficznych (krój i stopień pisma, format kolumny, justowanie, projektowanie układu typograf., formowanie stronicy itp.). W pamięci komputera gromadzi się w postaci cyfrowej teksty i ilustracje, następnie tworzy się z nich stronice, w czym pomaga obraz oglądany na monitorze ekranowym; za pośrednictwem naświetlarki lub skanera formowego odbywa się następnie zapisywanie stronic (naświetlanie lub grawerowanie) na materiale fot. lub w odpowiednim układzie na płycie metalowej. Tak przygotowane formy drukowe zamocowuje się w maszynie drukującej i wykonuje ustalony nakład odbitek lub druków. Stosowane obecnie maszyny drukujące są wyposażone w elektroniczne systemy sterownicze, a nawet są sprzęgane z urządzeniami introligatorskimi do szycia lub klejenia i przykrawania.
Badania w dziedzinie poligrafii zapoczątkowano pod koniec XIX w. w Austrii (najstarszy instytut poligraf., Hohere Graphische Bundes-, Lehr- und Versuchsanstalt, został zał. 1888 w Wiedniu); obecnie prowadzi się je w wielu instytutach nauk.-badawczych i ośrodkach poligraf, całego świata, w Polsce od 1958 w Centr. Ośr. Badawczo-Rozwojowym Przemysłu Poligraf, w Warszawie i od 1973 w Inst. Poligraf. Politechn. Warszawskiej. Największymi ośrodkami poligrafii w Polsce są: Warszawa, Łódź, Kraków, Gdańsk, Poznań, Wrocław, Bydgoszcz. [1]
Poligrafia to dziedzina techniki zajmująca się procesem przygotowywania, reprodukcji oraz powielania tekstów i ilustracji przy użyciu różnorodnych technologii drukarskich. Obejmuje ona wszystkie etapy produkcji druków – począwszy od projektowania graficznego i przygotowania materiałów do druku (tzw. prepress), przez właściwy proces drukowania (press), aż po końcową obróbkę introligatorską i wykończeniową (postpress).
W ujęciu tradycyjnym poligrafia była związana głównie z drukiem offsetowym, typograficznym, fleksograficznym i wklęsłodrukiem. Współcześnie, wraz z rozwojem technologii cyfrowych, zakres tej dziedziny znacznie się poszerzył o nowoczesne techniki druku cyfrowego, które umożliwiają szybkie i elastyczne wykonywanie niskonakładowych wydruków bez potrzeby przygotowania form drukarskich.
Poligrafia ma szerokie zastosowanie w wielu branżach – od wydawnictw książkowych, gazet i czasopism, przez produkcję opakowań, etykiet i materiałów reklamowych, aż po druk przemysłowy i personalizację. Oprócz aspektów technicznych, poligrafia obejmuje również wiedzę z zakresu chemii farb drukarskich, fizyki materiałów oraz zarządzania procesami produkcyjnymi, co czyni ją interdyscyplinarną i dynamicznie rozwijającą się dziedziną.
Historia poligrafii sięga głęboko w przeszłość i jest nierozerwalnie związana z rozwojem cywilizacji, wiedzy oraz kultury piśmienniczej. Jej początki można odnaleźć już w starożytności, kiedy to ludzkość zaczęła stosować pierwsze techniki powielania znaków i obrazów. W Chinach, około III wieku naszej ery, stosowano technikę druku drzeworytniczego, polegającą na odbijaniu tekstu z rzeźbionych w drewnie matryc. Już w IX wieku pojawiły się tam również pierwsze znane wydruki książek, co czyni Chiny pionierem w dziedzinie drukarstwa.
Prawdziwy przełom nastąpił jednak w Europie w połowie XV wieku, kiedy to Johannes Gutenberg wynalazł ruchomą czcionkę metalową i zbudował pierwszą prasę drukarską. Jego wynalazek umożliwił masową produkcję książek i zrewolucjonizował dostęp do informacji. Pierwszym dziełem Gutenberga była tzw. Biblia Gutenberga, której wydanie rozpoczęło nową epokę – erę druku. Dzięki tej innowacji książki stały się tańsze i bardziej dostępne, co miało kolosalne znaczenie dla rozwoju edukacji i nauki, a także dla rozpowszechnienia idei reformacji.
W kolejnych stuleciach technika drukarska była sukcesywnie udoskonalana. W XVII i XVIII wieku rozwijał się druk wklęsły oraz litografia, a także zaczęły powstawać pierwsze profesjonalne zakłady drukarskie, które zajmowały się nie tylko wydrukiem książek, ale również gazet, map, ilustracji i banknotów. Rewolucja przemysłowa przyniosła automatyzację procesów drukarskich, w tym zastosowanie maszyn rotacyjnych, które umożliwiały szybki druk na długich zwojach papieru.
W XX wieku pojawiły się kolejne istotne zmiany, przede wszystkim związane z rozwojem technologii offsetowej, która na długie dekady zdominowała rynek poligraficzny. Offset, polegający na pośrednim przenoszeniu obrazu z formy drukowej na podłoże przy użyciu cylindra pośredniego, zapewnił wysoką jakość i wydajność. Równolegle rozwijała się fleksografia – szczególnie popularna w druku opakowań – oraz sitodruk wykorzystywany przy produkcji nadruków na nieregularnych powierzchniach.
Przełom nastąpił wraz z upowszechnieniem komputerów i cyfryzacji. W latach 80. i 90. XX wieku rozwijała się technologia druku cyfrowego, umożliwiająca bezpośrednie przeniesienie projektu graficznego z komputera na papier, bez potrzeby tworzenia form drukowych. To otworzyło nowe możliwości personalizacji oraz druku na żądanie, co zrewolucjonizowało branżę marketingową, wydawniczą i reklamową.
Dziś poligrafia jest dziedziną łączącą tradycję z innowacją. Współczesne zakłady poligraficzne korzystają z zaawansowanego oprogramowania, automatyzacji procesów i technologii ekologicznych, takich jak druk bezwodny czy farby roślinne. Coraz większą rolę odgrywają rozwiązania hybrydowe, łączące druk offsetowy z cyfrowym, oraz technologie druku 3D, które choć nie należą bezpośrednio do klasycznej poligrafii, pokazują ewolucję w kierunku jeszcze większego zróżnicowania form i zastosowań.
Historia poligrafii to historia postępu komunikacyjnego i kulturowego. To dziedzina, która od wieków umożliwia przekazywanie wiedzy, informacji i idei, przyczyniając się do rozwoju społeczeństw i budowania nowoczesnego świata.
[1] „Nowa encyklopedia powszechna PWN”, Wydawnictwo Naukowe PWN SA