Jakość życia jest bardzo szerokim pojęciem , dlatego pomimo rosnącego zainteresowania jakością życia, nie opracowano jednej definicji, przyjętej przez wszystkich.
Początki zainteresowania tą koncepcją można zobaczyć już w czasach starożytnych. Hipokrates i Arystoteles próbowali dowiedzieć się, co jest podstawą szczęśliwego i satysfakcjonującego życia. Hipokrates wyrażał szczęśliwe życie ze stanem wewnętrznej równowagi. Dla Arystotelesa natomiast było to dążenie do najwyższego osiągalnego dobra, które gwarantowało szczęście (M. Chrobak, 2009).
W filozofii chrześcijańskiej najważniejszym celem ludzkiej egzystencji jest życie pełne ofiar, często kojarzone z cierpieniem i ascezą. Nagrodą jest życie wieczne po śmierci. Filozofowie ze Wschodu wyrażali równowagę między elementami Yang i Yin pod pojęciem szczęścia, podczas gdy filozofia buddyjska osiągnęła ten stan dzięki mitycznej „nirwanie” (D. Rybczyńska, 1995).
Analizując różne definicje, pojęcie jakości życia może obejmować niemal wszystkie zjawiska psychologiczne, medyczne, pedagogiczne i socjologiczne związane z oceną funkcjonowania człowieka (J. Trzebiatowski, 2011).
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jakość życia to „poczucie przez jednostkę jej pozycji kulturowej w życiu oraz system wartości, w którym żyje w odniesieniu do jej osiągnięć, oczekiwań, standardów i zainteresowań” (K. Drabik – Bąk, D. Ziora 2004 s. 128).
R. Kolman definiuje jakość życia jako stopień zaspokojenia duchowych i materialnych potrzeb człowieka, ponadto stopień zaspokojenia wymagań codziennego życia jednostek i całego społeczeństwa (R. Kolman, 2007).
Tomaszewski stoi na stanowisku, że jakość życia ustalana jest na podstawie kryteriów przyjętych z góry i takich samych dla wszystkich, np. bogactwa doświadczeń, poziomu świadomości czy aktywności, a także kreatywności i uczestnictwa w życiu społecznym. Im większe spełnienie tych kryteriów, tym wyższa jakość życia (H. Sęk, T. Pasikowski, 2001).
Prekursor badań nad jakością życia Campbell jest podobnego zdania, uważał, że jakość życia zależy od stopnia zadowolenia w takich dziedzinach życia jak: rodzina, praca, zdrowie, przyjaciele, warunki mieszkaniowe i czas wolny oraz standard życia czy wykształcenia (K. Klimaszewska 2011).
Flanagan natomiast zwraca uwagę na fakt, że z góry określone sfery życia mogą mieć dla badanej osoby różne znaczenia. Dlatego proponuje wykorzystanie wskaźnika wagi, aby ocena jakości życia stała się obiektywna (K. Jaracz, 2001).
Zgodnie z koncepcją Cantora jakość życia zależy od tego, czy i jak dana osoba wykonuje zadania życiowe. Zadania związane są z potrzebami i możliwościami danej jednostki. Z kolei satysfakcja to doświadczenia z realizacji zadań i porównywania się z innymi (J. Czapiński, 2000).
M. Jaremy przedstawia definicje jakości życia jako „subiektywnie postrzeganego poczucia satysfakcji z sytuacji życiowej, w kontekście własnych potrzeb i możliwości” (E. Syrek, 2001, 26).
Zdaniem Ratajczaka jakość życia jest wypadkową relacji między realizacją i stopniem zaspokojenia własnych potrzeb a wymaganiami i zasobami środowiska. W przypadku, gdy zasoby jednostki nie zostaną naruszone, może to przynieść pozytywne emocje, podczas gdy w sytuacji nieadekwatności między potrzebami a zasobami pojawia się niezadowolenie (A. Trojanowska, 2011)
O jakości życia decyduje stopień jego zaspokojenia, czyli rozbieżność między stanem pożądanym a potrzebą, a stanem aktualnym i poziomem zadowolenia. W ten sposób Michalos wyjaśnia swoją jakość życia. Uważa też, że ważne jest, jakiej sfery życia dotyczy i może odnosić się do stwierdzenia: „Nie mam tego, co kiedyś miałem”, „Nie mam tego, co robią inni”, „Nie mam tego, na co zasługuję”. Jego zdaniem sfery życia zmieniają się wraz z wiekiem, rolami i pozycją społeczną (R. Kolman, 2000).
Raeburn i Rootman kojarzą jakość życia z rozwijaniem i realizacją własnych zdolności, a także z stawaniem się, zmienianiem, przynależnością do środowiska i odpoczynkiem. Jeśli te cele nie zostaną zrealizowane, jakość życia spadnie.
Negatywne i pozytywne doświadczenia to jakość życia według Nordenfelt. Człowiek znajduje się pod stałym wpływem środowiska (fizycznego, kulturowego, psychospołecznego), co ogranicza jego możliwości, jakość życia nie jest przez niego całkowicie zdeterminowana. Człowiek zbiera również doświadczenia, czyli bodźce sensoryczne i emocjonalne, które związane są ze sferą przetrwania. Autor uważa, że to, co dana osoba czuje, jest ważniejsze niż stopień zaspokojenia potrzeb.
Według Kowalika człowiek ma możliwość poznania i przeżycia własnego życia. Bodźce, zdarzenia, właściwości są odbierane przez receptory i włączane do ich doświadczenia, co daje cenną jakość życia psychicznego. Jakość życia to suma doświadczeń, oparta na zderzeniu świata zewnętrznego z wewnętrznymi możliwościami
jego poznania (E. Syrek, 2001).
Podsumowując, jakość życia jest kwestią niejednoznaczną, dlatego definicja zależy od perspektywy podmiotu zajmującego się problemem. Pojęcie jakości życia odnosi się do wymiaru obiektywnego. Z drugiej strony poczucie jakości życia wiąże się z subiektywnym stosunkiem do rzeczywistości. Jest to wymiar subiektywny (A. Dziurowicz-Kozłowska, 2002).
Jakość życia początkowo oznaczała „dobre życie”, poczucie zadowolenia, stopień dobrobytu zgodnie z potrzebami i możliwościami chorego. Jest to obszar ludzkiego życia, który jest dla niego ważny (według Levine’a), jest indywidualnie postrzegany przez jednostkę, jej pozycję życiową i system wartości, w odniesieniu do zadań, oczekiwań i ustalonych standardów uwarunkowanych środowiskowo. Składa się z dwóch elementów, tj. obiektywnego i subiektywnego. Jakość życia łączy wiele ważnych obszarów życia ludzkiego, zależy od wcześniejszego doświadczenia jednostki i zdolności jednostki do radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Jakość życia to wielowymiarowe pojęcie, które odnosi się do ogólnego dobrostanu jednostki lub grupy społecznej, uwzględniającego zarówno obiektywne warunki życia, jak i subiektywną ocenę własnej sytuacji życiowej. Definicja ta obejmuje szeroki zakres czynników wpływających na życie człowieka, takich jak zdrowie fizyczne i psychiczne, poziom wykształcenia, warunki mieszkaniowe, stabilność finansowa, relacje społeczne, dostęp do dóbr kultury i usług publicznych, a także poczucie bezpieczeństwa i możliwości samorealizacji.
W ujęciu socjologicznym i psychologicznym jakość życia oznacza nie tylko poziom zaspokojenia podstawowych potrzeb, ale również poziom satysfakcji z życia, poczucie szczęścia, równowagę emocjonalną oraz możliwość uczestniczenia w życiu społecznym. W tym kontekście kluczowe znaczenie ma subiektywna percepcja – to, jak dana osoba ocenia swoją sytuację życiową, niezależnie od obiektywnych wskaźników.
Ekonomiści, lekarze, psycholodzy i socjologowie często używają tego pojęcia w różnych kontekstach badawczych, dlatego też jakość życia może mieć nieco odmienne znaczenie w zależności od dyscypliny naukowej. W badaniach medycznych jakość życia jest często związana z poziomem zdrowia, sprawnością fizyczną i psychiczną, zdolnością do samodzielnego funkcjonowania oraz zadowoleniem z leczenia i jego efektów. Z kolei w badaniach społecznych nacisk kładzie się na relacje międzyludzkie, warunki życia i uczestnictwo w życiu społecznym.
W kontekście międzynarodowym jakość życia bywa mierzona za pomocą różnych wskaźników, takich jak HDI (Human Development Index – Wskaźnik Rozwoju Społecznego), który uwzględnia m.in. długość życia, poziom edukacji i dochód narodowy per capita. Inne miary, jak np. wskaźnik szczęścia, indeks dobrostanu psychicznego czy wskaźnik jakości życia (Quality of Life Index), skupiają się na ocenie subiektywnych i emocjonalnych aspektów życia.
Podsumowując, jakość życia to pojęcie złożone, które nie ogranicza się do poziomu materialnego, lecz obejmuje całokształt warunków i doświadczeń wpływających na ludzkie życie. Współcześnie uznaje się, że wysoka jakość życia to nie tylko dobrobyt materialny, ale także możliwość rozwoju osobistego, zdrowie, poczucie bezpieczeństwa, dobre relacje z innymi i satysfakcja z codziennego funkcjonowania.
Więcej prac z zakresu zdrowia publicznego na stronie prace promocja zdrowia. Prace za darmo.